اقلیم آب و هوایی افغانستان

افغانستان در قلب قاره آسیا واقع شده و دور از دریا قرار دارد و به همین دلیلAfghanistan-Photo مرطوب نیست . رطوبت نسبی در آن کم و در طول سال ابر و مه کمتر تشکیل می شود و به مقدار بارندگی از ۲۵۰ میلیمتر به طور متوسط در سال بالاتر نمی رود . ( ۸۴۰ میلیمتر در جهان و ۶۰۰ میلیمتر در آسیا ).

 در هنگام تابستان درجه حرارت حداقل و حداکثر است ( بین بالاترین و پایین ترین درجه اختلاف زیاد است ).

توده های هوایی که در فصول مختلف وارد افغانستان می شوند عبارتند از :

توده هوای سرد قطبی:

در فصل زمستان از سیبری شروع به حرکت کرده و باعث تشکیل جبهات سرد می گردد. این جبهه سرد از شمال افغانستان وارد کشور شده و موجب ریزش برف شدید در کشور می گردد . این توده سرد هوایی تا قسمتهای کوهستانی مرکزی پیش می آید.

توده هوای اقیانوسی:

این توده هوای کم فشار در مجاورت جزیره ایسلند تشکیل می شود. در فصل زمستان و اوایل بهار از دریای بالتیک، دریای سیاه، دریای خزر عبور می کند و از سمت شمال غربی وارد افغانستان می شود و قسمتهای زیادی را تحت تاثیر خود قرار می دهد و باعث می شود در زمستان و اوایل بهار برف ببارد.

توده هوای اقیانوس هند:
این توده هوا در فصل تابستان از اقیانوس هند منشاء می گیرد و از سمت جنوب و جنوب غربی وارد کشور می شود . این توده هوایی در اثر عبور از کوههای سرد و مرتفع مشرق افغانستان تبدیل به یک توده پرفشار می شود و باعث ریزش باران در این فصل می گردد.

توده هوای گرم و مرطوب:

در فصل تابستان تقریبا از خلیج فارس منشا گرفته و از جنوب غربی وارد کشور شده و گاهگاهی در فصل تابستان در قسمت جنوب بارندگی هایی را ایجاد میکند.

عوامل مختلفی از جمله زاویه تابش خورشید، درجه حرارت و دما و ارتفاع بر اقلیم آب و هوایی تاثیر دارند. در اوایل بهار و پائیز هنگامی که شعاع خورشید به طور عمود روی خط استوا می تابد در جنوبی ترین نقطه افغانستان شعاع آفتاب ۶۱ درجه است اما در شمالی ترین نقطه کشور ۵۲ درجه است. که هرچه زاویه تابش خورشید ( ۲۹ تا ۳۸ عرض شمالی ) کمتر باشد هوا سردتر و هرچه بیشتر باشد هوا گرمتر است.

در دامنه های جنوبی ( هندوکش ، سیاه کوه، سفید کوه، بابا ) که زمان آفتاب گیری بیشتر دارند ( آفتابگیرند ) دمای هوا بالاست ولی در دامنه های شمالی که زمان کمتری در معرض تابش خورشید قرار می گیرند ( پشت به آفتابند ) انرژی گرمایی کمتری دریافت می کنند و در نتیجه سردتر هستند.

گرمترین ماههای سال در افغانستان سرطان، اسد ، سنبله و سردترین ماهها جدی ، دلو و حوت هستند. علت به وجود آمدن بادهای ۱۲۰ روزه حرکت توده های پر فشار ( سرد ) به سمت توده های کم فشار ( گرم ) است.

افغانستان در منطقه معتدله ی شمالی واقع شده و آب و هوای آن بنا بر دوری و نزدیکی به دریا، عرض جغرافیایی، ارتفاع از سطح دریا، جهت و بلندی کوه ها و بادهایی که به سوی آن می وزد، در مناطق مختلف کشور متغیر است. برخی از شهرهای افغانستان مانند قندهار، جلال آباد و خوست که در مناطق پست و کم ارتفاع واقع شده اند، در تابستان دارای هوای گرم و در زمستان دارای سرمای خشک و بدون برف هستند. در صورتی که شهرهای بامیان، غزنی، پنجاب، کابل، لعل، چخچران و … که در ارتفاع زیاد واقع شده اند، در تابستان دارای هوای معتدل بوده و زمستان این شهرها سرد و پربرف است.

لذا افغانستان به شش منطقه آب و هوایی تقسیم می شود:

۱ – گرم و خشک بیابانی ( صحرایی و کویری ):

این نوع آب و هوا در نواحی جنوب غربی قندهار، جنوب ولایت هیلمند و فراه و تمامی ولایت نیمروز حاکم است. در این ناحیه مقدار بارندگی فوق العاده کم است.

متوسط بارندگی سالانه بین ۷۰ تا ۸۰ میلیمتر بوده و در ایام زمستان برف نمی بارد. گرمای زیاد و بارندگی کم در این ناحیه ( جنوب غربی کشور ) ، دشت و ریگستانهایی مانند دشت مارگو، دشت خاشرود، دشت بکودا، دشت سیستان و دشت جهنم را بوجود آورده است.
این ریگستانها حاصل آب آورد کوهستانها است. در این ناحیه انواع بوته های خاردار به صورت پراکنده می رویند که در مقابل خشکی هوا و کمی رطوبت مقاومت زیادی دارند. شتر حیوان بومی این منطقه است. مردمان این ناحیه اکثرا بلوچ هستند و شغل آنها دامداری است.

۲ – آب و هوای کوهستانی:
ناهمواری ها، در تغییرات آب و هوایی سطح زمین، مانند جهت باد، میزان بارش و دما اثر عمده ای دارند که منجر به تشکیل آب و هوای معتدل کوهستانی یا سرد کوهستانی می شود . بر اثر صعود به ارتفاعات به ازاء هر هزار متر شش درجه کاهش دما داریم .
به علت ارتفاع در کوههای هندوکش، بابا، سفیدکوه، و … با هوای بسیار سردی مواجه می شویم . بارش در این ناحیه اکثرا بصورت برف است که منبع اصلی تامین آب در نواحی پست تر است. آب و هوای کوهستانی بخش وسیعی از مناطق مرکزی و شمال شرقی افغانستان از جمله سالنگ شمالی و جنوبی ( کوههای بلند ) را فرا گرفته است.

۳- آب و هوای مدیترانه ای:
مناطق شرقی کشور را تحت نفوذ خود دارد و در افغانستان دارای ویژگی های زیر است: تابستان آن خشک و بسیار گرم است، بارندگی آن بیشتر در ایام زمستان صورت می گیرد، متوسط درجه حرارت در تابستان از ۲۲ درجه بالاتر می رود، مقدار بارندگی در طول سال و به ویژه در فصل زمستان از ۲۵۰ میلمیتر بیشتر بوده و به ۳۵۰ تا ۴۰۰ میلیمتر نیز می رسد ( جلال آباد). بارندگی در نقاط مرتفع مانند سفید کوه به شکل برف و در نقاط همواره به صورت نزول باران صورت میگیرد. لغمان ، ننگرهار، پغمان،کنر دارای آب و هوای مدیترانه ای هستند. محصولات کشاورزی این ناحیه برنج، نیشکر، نارنج، پرتقال ( مالته )، لیمو شیرین ( سنتره ) ، چلغوزه ، گلابی ( امرت ) است.

۴ – آب و هوای استپی:
( استپ به سرزمینهای گفته می شود که با فاصله از هم رشد کرده باشند، متوسط و فقیر )
این نوع و آب هوا قسمت وسیعی از افغانستان از جمله در شمال ، بغلان، قندوز، میمنه، و در جنوب قندهار ، پروان ، غزنی ، کابل و هرات را در بر گرفته است.
اختلاف دمای شبانه روز در این ناحیه از ۲۰ درجه تجاوز می کند و گاه این تغییرات به ۳۰ تا ۳۵ درجه می رسد. میانگین میزان بارندگی در این ناحیه ۳۰۰ میلیمتر است که اکثر در زمستان صورت می گیرد . به علت باران زیاد علفزارها و گیاهان فراوانی در این مناطق به خوبی رشد می کنند.

۵ – آب و هوای موسمی:
ولایت پکتیا و پکتیکا و نواحی اطراف آن دارای این نوع آب و هوا می باشند. میزان بارندگی سالانه در این ناحیه ۴۶۰ تا ۶۸۰ میلیمتر می باشد.
در این ناحیه حتی در تابستان نیز باران می بارد. هوای مرطوب این ناحیه مساعدترین منطقه برای رشد گیاهان از جمله درخت ارچه، بلوط، نشتر، چلغوزه، قهوه و چای را فراهم ساخته است. جنگلهای انبوه و وسیع افغانستان در همین ناحیه واقع شده اند.

۶ – آب و هوای تندرا آلپی:
( مناطق مرتفعی که ساحه جنگلها و درختان پایان پذیرفته و نباتات به شکل علف و بوته در آن روئیده باشد آن مناطق را ناحیه آب و هوای آلپی توندرا می نامند.)
این ناحیه در افغانستان از ۲۵۰۰ تا ۳۰۰۰ متر در ارتفاعات کوهها واقع شده و بیشتر مناطق غزنی و بامیان و نقاط مرتفع کوه بابا، سفید کوه، سیاه کوه شامل این نوع آب و هوا هستند. در این مناطق بسیار برف می بارد. زمستان بسیار سرد و تابستانهای معتدل دارد.

طبیعت افغانستان به خاطر بلندی‌های سر به فلک کشیده و رودخانه‌هایی که از آن سرچشمه می‌گیرد، زیباست و تنوع آب و هوا در آن مشهود است. زمستانهایش بسیار سرد (تا ۲۰ درجه زیر صفر) و تابستانهایش بسیار گرم (تا ۴۰ درجه بالای صفر) است. آب و هوا از یک استان به استان دیگر و از یک شهر به شهر دیگر تفاوت دارد. بارندگی نیز در نقاط گوناگون، متفاوت است و بین ۱۰۰ تا ۴۰۰ میلی متر در نوسان است. این مقدار در مناطق شرقی بین ۲۵۰ تا ۴۰۰ و در مناطق غربی و جنوب غربی بین ۱۰۰ تا ۱۵۰ میلی متر است در مناطق مرکزی به علت وجود بلندی‌ها و بارندگی بیشتر، هوا از نواحی دیگر سردتر است ولی در مناطق جنوبی و غربی به علت کمی بارندگی هوا گرمتر بوده دارای تابستان‌های گرم و خشک و زمستان‌های معتدل تر است.

در مناطق کوهستانی به علت برف و یخبندان ارتباط روستائیان و قبایل نیمی از سال با یکدیگر می‌گسلد و آب وهوا تأثیر بسیار در پراکندگی و جدایی جمعیت دارد. منابع آب زیرزمینی افغانستان نسبتاً غنی است در شهر کابل آب در ژرفای ۳-۴ متری زمین قرار دارد؛ ولیکن به دلایل فنی، کمتر از آب زیرزمینی استفاده شده و عموماً مردم در اکثر نقاط افغانستان با مشکل کمبودآب (آشامیدنی – کشاورزی) روبرو هستند.

نظرات